Voorliggend artikel kadert in een grotere studie naar het historische gebruik van blank vensterglas in Vlaanderen, van de vijftiende tot en met de negentiende eeuw. In tegenstelling tot voor gebrandschilderd glas of voor gebruiksglas is er tot nu toe nauwelijks aandacht geweest voor het gewone, niet-decoratieve vensterglas. Bovendien is dit een materiaal dat per definitie zeer kwetsbaar is: bij breuk wordt het gewoon vervangen. En zelfs als het de eeuwen heeft weten te trotseren, wordt het tegenwoordig vaak ingeruild voor een moderne isolerende beglazing. En toch valt er zoveel te leren over historisch glas en de toepassingen ervan. Zo is het om te beginnen belangrijk zich te realiseren dat men – net zoals bij andere bouwmaterialen als hout of steen – keuze had tussen verschillende soorten en kwaliteiten. Ook is reeds gebleken dat de keuze voor een bepaalde soort niet toevallig was, maar een kwestie was van onder meer aanbod, prijs, comfort, alsook van status. Kortom, de toepassing van vensterglas in het verleden is een verhaal dat veel complexer is dan men zou vermoeden.
Daar waar historisch vensterglas nog aanwezig is, kan men deze geschiedenis gedeeltelijk reconstrueren. Ook bracht literatuuronderzoek al veel aan het licht. Maar een andere, zeer belangrijke bron voor het ontrafelen van dit verhaal zijn archivalische documenten, en dan in het bijzonder oude glazeniersrekeningen. Heel vaak schreven de glazeniers hierin namelijk op welke glassoorten ze gebruikt hadden. Dit geeft niet alleen een beeld van de soortenrijkdom die er op een bepaald moment bestond. Tegelijk leren deze rekeningen ons iets over bijvoorbeeld de populariteit en de prijsklasse, en onrechtstreeks zelfs iets over de kwaliteiten van bepaalde types vensterglas.
Tijdens de zoektocht naar dergelijke glazeniersrekeningen bleek het Fonds d’Ursel hier bijzonder rijk aan te zijn. De meeste van deze rekeningen hadden betrekking op het Brusselse hôtel van de adellijke familie d’Ursel tijdens de achttiende eeuw. Aangevuld met foto’s en ander beeldmateriaal van dit hôtel, kon aan de hand hiervan een studie gemaakt worden naar de ramen en hun invulling. Het bleek een zeer goede casestudie te zijn om te illustreren hoe onder meer mode en sociale status een invloed hebben op de vensterarchitectuur en op de keuze van vensterglas. Omgekeerd geldt ook dat de ramen en hun glas heel wat informatie kunnen prijsgeven over het gebouw waarin zij zaten én over diens bewoners. Dat is dan ook de opzet van dit artikel: nagaan hoe voorname en welgestelde mensen als de familie d’Ursel hun status weerspiegeld zagen in de vensterarchitectuur. Welke waren precies de aspecten waaraan men een in die tijd modern en prijzig raam kon herkennen? Was de familie d’Ursel helemaal mee met haar tijd en de laatste mode? Hield ze zich daar dan ook aan, of in welke mate permitteerde ze zich een minder strikte naleving?
