De wereld in het klein, Gent-Brugs getijdenboeken uit de late vijftiende en vroege zestiende eeuw als rariteitenkabinet avant-la-lettre

Getijdenboeken waren in de middeleeuwen de bestsellers van vandaag. Qua formaat waren ze ongeveer even groot of iets kleiner dan een doorsnee actueel boek. Ze ontstonden in de loop van de dertiende eeuw en vonden snel hun weg naar grote bevolkingslagen. Sommige waren luxueus en kunstig van miniaturen voorzien, andere waren eerder sober. Alle bevatten ze een aantal standaard teksten, waar de opdrachtgevers of kopers extra gebeden aan lieten toevoegen. Behalve voor religieuze doeleinden gebruikten mensen ze ook om hun kinderen te leren lezen. Isabella van Beieren bestelde bijvoorbeeld in 1398 een getijdenboek voor haar zesjarige dochter Jeanne. Voor vele mensen waren getijdenboeken het enige boek waarmee ze in contact kwamen. De populariteit blijkt vandaag nog steeds uit de grote aantallen exemplaren, die zowel in handschriftencollecties van gerenommeerde bibliotheken als in privéverzamelingen worden bewaard.

Deze tekst focust op luxueuze getijdenboeken die in de late vijftiende en vroege zestiende eeuw in Gent of Brugge zijn geschreven en verlucht. Na een bespreking van de inhoud en de decoratieprogramma’s volgt een analyse van de margeversiering. Die was op het einde van de middeleeuwen vaak spectaculair uitgewerkt, in die mate zelfs dat we de Gents-Brugse margeversiering als een voorloper van de rariteitenkabinetten (een kast of kamer met een verzameling speciale objecten en kunstwerken) mogen beschouwen. De relatie tussen beide is in de wetenschappelijke literatuur tot nu toe niet gelegd. Deze tekst wil de lezer de gelijkenissen en de verschillen leren kennen en kiest daarvoor het verluchte getijdenboek als model.

 

Download pdf