Een van de mogelijke invullingen van hedendaagse heemkunde ligt ongetwijfeld voor het grijpen in het veld van immaterieel cultureel erfgoed. Immaterieel Cultureel Erfgoed, of kortweg ‘ICE’, is letterlijk niet-tastbaar erfgoed. Soms gaat het over bijzondere vieringen, uitzonderlijke verhalen of eeuwenoude vaardigheden. Het schuilt vaak in dagdagelijkse dingen en zit bovenal in hoofden en handen van mensen vervat. Sociale gewoontes en gebruiken, eten, muziek spelen, verhalen vertellen, ambachtelijke technieken, enzovoort. Al betekent dagdagelijks niet ‘zomaar’ of ‘gewoon’. Iets is immers pas erfgoed wanneer een groep mensen het waardevol vindt en belangrijk genoeg acht om het vanuit het verleden door te geven naar de toekomst.
ICE wordt doorgaans opgedeeld in 5 domeinen of soorten: mondelinge tradities; opvoeringen of podiumkunsten; sociale gebruiken, rituelen en feesten; kennis en praktijken in verband met de natuur en het universum; ambachtelijke vaardigheden en technieken. Het mag echter duidelijk zijn dat er ook andere mogelijke domeinen zijn of dat sommige tradities in meerdere domeinen kunnen thuishoren. Net zoals ICE meestal ook linken heeft met roerend of onroerend erfgoed. De immateriële kennis die de vakman nodig heeft om zijn ambacht te kunnen uitoefenen, is immers onlosmakelijk verbonden met zijn gereedschap en zijn atelier. Deze opdelingen in erfgoedsoorten en domeinen zijn slechts hulpmiddelen om een veld overzichtelijk te maken.
Het feit dat ICE van generatie op generatie wordt doorgegeven en toegeëigend, en zo voortdurend evolueert, maakt het dynamisch en levendig: een studie- en werkgebied bij uitstek voor hedendaagse heemkunde. Dat bewees dr. Jozef Weyns, pionier in de heem-, volks- en familiekunde reeds met zijn zogenaamde heemkundige veldboekjes waarin hij schetsen en anekdotes opnam over toenmalige gewoontes en gebruiken. Bovendien hield hij zelf ook tradities en ambachten in ere en dat is net dé manier om zorg te dragen voor ICE: zelf doen, beleven en zo verder laten leven.
Het proces van toekomst geven aan ICE door het actief door te geven aan anderen en/of jongeren, wordt “transmissie” of “overdracht” genoemd. Al is transmissie niet de enige manier die kan helpen om dat te doen. Ook inventariseren, documenteren, onderzoeken en sensibiliseren spelen een belangrijke rol voor de toekomst van ICE. Het nemen van dergelijke maatregelen wordt in één adem ‘borgen’ genoemd. Vooraleer in te gaan op de concrete betekenis van dit werk-woord voor de lokale erfgoedpraktijk en hedendaagse heemkunde, wordt hieronder kort de (inter)nationale context van ICE geschetst. Ten slotte wordt er, voor de lezer die geïntrigeerd is en verder wil reflecteren, ingezoomd op de antropologische betekenis van het begrip transmissie. De studie van het proces van doorgeven
van cultuur doorheen de tijd en over heel de wereld legt immers enkele interessante vaststellingen en vragen bloot. Al staan deze iets verder af van de dagdagelijkse praktijk van het doorgeven voor de toekomst.
