‘Was je handen regelmatig en grondig met water en zeep’. Zo luidde het advies van de nationale en internationale gezondheidsinstanties in het voorjaar van 2020. Het bleef ook daarna een van de gouden basisregels in de bestrijding van de coronapandemie. Via de overheid en de media kregen jong en oud instructies voor een correcte handhygiëne. Ook het waarom werd daarbij sterk benadrukt. We leerden dat onze handen verantwoordelijk zijn voor heel wat besmettingen en dat water en zeep (of alcoholgel) de beste bestrijdingsmiddelen zijn tegen bacteriën en virussen. Die kennis is natuurlijk niet nieuw. Ook bij vroegere epidemieën werd het belang van een goede handhygiëne benadrukt. Zo berichtte het Advertentieblad van Hertenthals in september 1919 over ‘de ziekte der vuile handen’, doelend op de tyfus-epidemie die op dat moment uitbrak in België. ‘Het zijn de handen … die als de bijzonderste werktuigen voorkomen van het overdragen van het typhusvergift,’ zo schreef de auteur. Daarom waren van alle mogelijke preventiemaatregelen ‘er dus geene dringender dan die welke de zuiverheid der handen betreffen’.
Een goede handhygiëne, en een goede persoonlijke hygiëne in het algemeen, worden al langer gelinkt aan een goede gezondheid, het voorkomen van ziekteverspreiding en het bestrijden van epidemieën. Sinds de medische ontdekkingen rond ziektekiemen in de negentiende eeuw en de opkomst van de hygiënistische beweging, hebben water en zeep hun vaste stek verworven in ons dagelijks leven. In een acute gezondheidscrisis, zoals de tyfusuitbraak in 1919 of de coronapandemie van 2020, treedt de link tussen persoonlijke hygiëne en ziektepreventie sterk op de voorgrond. Maar lichaamsverzorging kende doorheen de twintigste eeuw ook nog andere dimensies en betekenislagen. Een hele belangrijke daarvan is het verband tussen hygiëne en schoonheid. Dat is wat ik verder in dit artikel wil analyseren: hoe werden persoonlijke hygiëne, ziekte en schoonheid doorheen de twintigste eeuw aan elkaar gelinkt? Hoe werd het belang van een goede lichaamshygiëne aan de bevolking verkocht – figuurlijk, maar soms ook letterlijk? Wat ik daarbij in het bijzonder ook wil belichten is de genderdimensie van die geschiedenis. In die drie-eenheid van hygiëne-ziekte-schoonheid werd de grootste verantwoordelijkheid immers steevast bij de vrouw gelegd.
