Elk jaar rond 17 januari wordt in tal van Vlaamse dorpen een Sint-Antoniusviering georganiseerd. Honderden mensen uit verschillende verenigingen nemen deel aan dit volksfeest ter ere van ‘Toontje met het varken’.
Sint-Antonius
Sint-Antonius leefde in de derde-vierde eeuw en groeide uit tot een belangrijk volks- en pestheilige. Daarnaast is hij patroon van onder meer varkenshoeders, slagers en landbouwers.
In de elfde eeuw kwamen de relieken van Sint-Antonius Abt in La-Motte-au-Bois (FR) terecht. Het pestjaar 1089 maakte dat deze priorij een belangrijk bedevaartsoord werd, tegen de pest en tegen het zogenaamde Sint-Antoniusvuur (een ziekte die zorgde voor hallucinaties en brandende huidaandoeningen en soms verkeerdelijk beschreven als de pest). Rond dit bedevaartsoord ontstond een broederschap: de orde van de Antonieten, de Antonianen of de Sint-Antoniusbroeders. In zowat alle grote steden in West-Europa, ook in Vlaanderen, vestigden de Antonieten zich en zo bloeide ook de pelgrimage naar Sint-Antonius als belangrijke, genezende beschermheilige.
Het is bovendien aan deze orde van de Antonieten dat de heilige Sint-Antonius Abt de bijnaam ‘Toontje met het varken’ te danken heeft. De broeders ontfermden zich over de zieken en om hen te voeden en te verzorgen, kweekten de broeders varkens. De orde kreeg het voorrecht om die varkens, vaak voorzien van een belletje rond de hals, vrij te laten rondlopen. Op de herdenkingsdag van Sint-Antonius, op 17 januari (zijn sterfdag), werden de varkens geslacht en werd hun vlees onder de armen en de zieken verdeeld.
Sint-Antoniusvieringen
Elke Sint-Antoniusviering heeft zijn eigenheid, maar ze delen allemaal een gemeenschappelijke kern. Vaak start de feestdag met een misviering, processie en soms een dieren- of tractorwijding. Tijdens de viering worden vleeswaren en lokale producten gezegend. Nadien volgt de verkoop per opbod van de offergaven. De opbrengst van de verkoop gaat steevast naar een goed doel of naar de parochie. De dag wordt afgesloten met een groot volksfeest. Een dorpsbal, een eetfestijn en soms een kermis brengen het sterk sociale karakter van de Sint-Antoniusvieringen duidelijk naar boven.
Erkend als immaterieel cultureel erfgoed
Op initiatief van enkele verenigingen, wilden Centrum Agrarische Geschiedenis, PARCUM en Histories de Sint-Antoniusvieringen in Vlaanderen laten erkennen als immaterieel cultureel erfgoed. Samen met de werkgroep, waarin zoveel mogelijk lokale vieringen vertegenwoordigd werden, stelden we een aanvraagdossier op. Geregeld kwamen we bijeen om elk vanuit de eigen viering en ervaring ideeën uit te wisselen die het bestaan van de Sint-Antoniusvieringen voor de toekomst veiligstellen. Sinds januari 2023 zijn de Sint-Antoniusvieringen erkend als immaterieel cultureel erfgoed.
Details
| Looptijd | 2020 - 2022 |
| Coördinerende instantie | Centrum voor Agrarische Geschiedenis (CAG) |
| Partners | PARCUM Histories |
| Contactpersoon Histories | Laura Hemelings |