Het Processiecomité is een klein, hecht team dat is opgericht om de Paardenprocessie beter te kunnen organiseren en coördineren. Wij, maar zeker ook alle andere verenigingen zijn bijna het ganse jaar bezig met de voorbereidingen. De Paardenprocessie wordt gedragen door een ganse gemeenschap. Ieder jaar vinden er ook tal van andere activiteiten plaats rond de Paasdagen. Ik denk dat er in elk gezin wel iemand op een of andere manier betrokken is.
Hoe betrekken jullie de volgende generatie bij de processie?
Als je in Hakendover opgroeit word je automatisch mee in de Paardenprocessie gezogen via je familie, school, jeugdbeweging of lokale vereniging. Vanuit de scholen stappen de allerkleinsten al mee in de processie en ook de jeugdbeweging wordt betrokken. In de pubertijd nemen de meeste jongeren wat afstand om nadien weer aan te sluiten. Als je zelf kinderen krijgt betrek je automatisch ook jouw kinderen mee in de processie. Binnen één familie heb je soms vier generaties die deelnemen. Per leeftijdscategorie zijn er typische taakverdelingen, iedereen kent die en de jeugd kijkt hier echt naar uit. We houden er ook rekening mee dat de kinderen bijvoorbeeld kunnen samenlopen met hun vriendjes. We proberen van de processie steeds een fijn gebeuren te maken voor iedereen.
Wat is het spannendste onderdeel van de voorbereiding?
Ik kijk persoonlijk altijd uit naar het moment waarop we de kledij uitdelen aan alle figuranten, zowel kinderen als volwassenen. We huren veel kledij en vragen vooraf de maten van iedereen op, maar ik ben toch altijd opgelucht als alle kledij past en vooral ook dat iedereen blij is met het kostuum dat men krijgt. Ik zie graag een glimlach bij de mensen.
Voor de hele gemeenschap is het spannendste moment het weer, dat toch ieder jaar weer hét gespreksonderwerp is tijdens de dagen voor Pasen. De Paardenprocessie is erg afhankelijk van het weer: warm of koud maakt niet uit, het is vooral wind en regen dat we absoluut niet graag zien. Voor de galop op de Tiense Berg is veel regen nefast. We hebben verschillende weerscenario’s en het is jammer genoeg al gebeurd dat we de processie zonder de galop hebben moeten laten doorgaan.
Organiseren jullie naast de Paardenprocessie nog andere activiteiten?
De belangrijkste activiteit naast de Paardenprocessie is het Dertienmaal: een bedevaart die ieder jaar plaatsvindt op 16 januari om de stichtingslegende van de bouw van de kerk te gedenken. Men wandelt 13 keer de afstand tussen de kerk van Hakendover en de kapel Onze-Lieve-Vrouw-ten-Steen in Grimde. Op de zondag na 16 januari vieren we ieder jaar Hakendoverwijn, een feestdag voor Hakendover (oorspronkelijk was dit om de wijding van de kerk te vieren). Dan baten wij een gelegenheidscafé uit.
Wie niet vertrouwd is met de Paardenprocessie kan er zich misschien moeilijk iets bij voorstellen. Kan je er wat meer over vertellen?
Elk jaar op Paasmaandag gaat de processie uit. We vertrekken rond 11u na de hoogmis aan de kerk en trekken richting de Tiense Berg. De processie bestaat uit drie delen. Eerst komt een levend retabel, waar figuranten de stichtingslegende uit het jaar 690 uitbeelden. Dan volgt een meer traditioneel deel met historische beelden van o.a. de Goddelijke Zaligmaker, de kerk- en burgelijke overheid, de bedevaarders uit Nederland en verenigingen uit Hakendover, zoals de fanfare en schuttersgilde. Tot slot komt de groep ruiters.
Dan volgt op de Tiense Berg de paardengalop: driemaal maken de ruiters een grote cirkel rond de toeschouwers. De paardengalop maakt dat het een meeloopprocessie is. Veel toeschouwers willen de galop meemaken. Dat maakt zowel de organisatie als beleving anders: in andere processies sta je langs het parcours en komt de processie voorbij. Hier moet je een stukje meestappen om zeker op tijd op de Tiense Berg te zijn voor de galop.
Wat ook typisch is, is dat de processie na de paardengalop ontbonden is. Op de berg zelf moeten we die dan helemaal opnieuw vormen om terug richting kerk te stappen. Zo vormt de processie een cirkel met in het midden een apotheose.
Wat betekent de Paardenprocessie voor de inwoners van Hakendover?
De processie is iets wat ons typeert. Als ik ergens vertel dat ik uit Hakendover kom, zeg ik er altijd in één adem bij: “Misschien ken je het van de Paardenprocessie met Pasen”. Ik denk dat dat voor veel mensen zo is.
Hakendovenaars spreken ook echt van een periode voor en na Pasen. De processie en het hele paasgebeuren zijn het hoogtepunt van het jaar, waar men echt naar uitkijkt. De processie duurt maar een paar uur, maar zowel de week voor als na Pasen zijn er tal van andere activiteiten die elkaar versterken. Er is een kermis, een koers, gelegenheidscafés… Sommige mensen maken letterlijk hun living leeg om er een café te houden. Dat geheel maakt dat veel verschillende generaties er iets aan hebben. De ene komt specifiek voor het geloof, de andere vanuit interesse in de cultuur en nog iemand anders wil het spektakel met de ruiters zien. Je viert het samen, maar elk vanuit z’n eigen beleving.
De processie kreeg nu een erkenning op de Inventaris Vlaanderen van het Immaterieel Cultureel Erfgoed. Proficiat! Wat betekent de erkenning voor jullie?
Voor een stuk zit het letterlijk in het woord: het is een erkenning van het werk dat we doen om de traditie in stand te houden. Voor onszelf, maar zeker ook voor de gemeenschap. Het is een bevestiging dat we goed bezig zijn en dat mag ook eens gezegd worden. Daarnaast leven we als organisator van sponsoring. Zo’n erkenning is ook een soort kwaliteitslabel dat we aan sponsors kunnen voorleggen.
Waarom zetten jullie de stap om de paardenprocessie te laten erkennen?
Vooral als we keken naar andere processies en ander immaterieel erfgoed, vonden we dat de Paardenprocessie ook in dat rijtje thuishoorde. Dat was de trigger.
Maar eerlijk, pas toen we het traject tot erkenning startten hebben we goed beseft wat de essentie van zo’n erkenning inhield: borgen. Veel mensen denken dat dit betekent dat je de traditie vasthoudt en verderzet zoals vroeger. Maar het draait net om het klaarmaken voor de toekomst. Uit de oefening bleek dat we dit wel al aan het doen waren, bijvoorbeeld door kinderen die meestappen een fijne ervaring te bieden. Maar via het traject leerden we dat we dit nog meer moeten doen.
Hoe verliep het traject verder?
We kregen begeleiding en maakten allerlei analyses. We hebben de erfgoedgemeenschap in kaart gebracht en bij de erkenning betrokken, bijvoorbeeld via presentaties op sociale media. Zo verzamelden we informatie: hoe beleven anderen de processie? Wat betekent het voor hen? Dan komen de verschillende facetten van de traditie en haar verbindende karakter voor verschillende groepen en generaties fel naar boven.
Vervolgens hebben we veel geschreven. Dat is iets wat we ook nog beter kunnen doen: dingen bijhouden voor de toekomst. In het Processiecomité heeft dit traject veel losgemaakt en voor bewustwording gezorgd. Eigenlijk is deze erkenning nog maar het startpunt.
Een mooie start. Hoe ziet de toekomst van de Paardenprocessie er volgens jou uit?
Laten we hopen dat nog vele generaties na ons kunnen genieten van de processie en het hele Paasgebeuren. We proberen met constante verjonging bezig te zijn en volgens mij lukt dat wel goed. Er staat een volgende generatie klaar om het roer over te nemen: jonge mensen die willen meestappen of in het Processiecomité mee de organisatie op zich willen nemen.
Naar de toekomst toe vormen vooral de ruiters een aandachtspunt. In het verleden namen veel ruiters deel vanuit het geloof of hun rijvereniging. Vaak gebruikte men boerenpaarden. Maar vandaag ligt dat anders. De beschikbaarheid en het transport van (wedstrijd)paarden zijn niet evident. Ook de deelname van fanfares vormt een obstakel voor paarden. Maar de galop is een belangrijk onderdeel van de traditie. Die moeten we zeker borgen. Dat doen we door nog beter te beschrijven hoe een ruiter zo’n dag beleeft. Hopelijk maakt dat de drempel lager om mee te doen. De laatste jaren zien we alvast een lichte toename in het aantal ruiters. Zo zie je dat verbetering mogelijk is als je ergens aandacht aan geeft.
Voor wie binnen twintig jaar naar de processie kijkt zal het waarschijnlijk niet zijn zoals nu. Maar ik denk wel dat het Paasgebeuren zich vanuit de gemeenschap zal blijven vernieuwen.
Van de toekomst keren we tenslotte nog even terug naar het verleden. Wat is jouw mooiste herinnering aan de Paardenprocessie?
Ik denk dat deze editie de mooiste was. Dit jaar kwam alles samen. Door corona hebben we een paar edities gemist. Je voelde tijdens de voorbereiding elektriciteit in de lucht: iedereen was zo enthousiast om mee te werken en zo aan het uitkijken naar die dagen. Dan zijn we ook nog eens beloond door schitterend weer en kwam de bevestiging van onze inspanning met een recordaantal bezoekers. De oudere generatie denkt vaak terug aan edities uit het verleden met een massa volk, maar ook zij vonden dit een schitterende editie.
Naar aanleiding van de pandemie voegden we bovendien het tafereel ‘Pater Damiaan, patroon van de zorg’ toe. Dit bestond uit Pater Damiaan gevolgd door enkele figuranten gekleed als verpleegkundigen uit zijn tijd. Daarna volgden enkele zorgverleners uit de streek. Zo koppelden we het geloof, een historische figuur en de actualiteit rond corona. Het tafereel werd telkens met applaus onthaald en maakte het kippenvelmoment compleet. Ik heb veel mensen horen zeggen: “Deze editie overtreffen wordt moeilijk”.
Bedankt voor het gesprek!
Meer informatie over de Paardenprocessie en erkenning vind je hier.