Doodsoorzakenregisters zijn een uitstekende bron van informatie over personen en sterfte in het verleden. Dat hebben onderzoekers van de universiteit Antwerpen en Gent ook goed begrepen. Sinds oktober zijn zo’n vijfhonderd vrijwilligers druk in de weer met het invoeren van de historische Antwerpse doodsoorzakenregisters in het burgerwetenschapsproject S.O.S. Antwerpen. Het team van S.O.S. Antwerpen wil aan de hand van de doodsoorzakenregisters de veranderingen in sterfte doorheen de tijd in kaart brengen. Antwerpen was echter niet de enige stad waar doodsoorzakenregisters werden bijgehouden. Vanaf 1851 werd in België de registratie van de doodsoorzaken bij wet verplicht. Elke gemeente hield een uitgebreid register bij waarin de naam, het beroep, de doodsoorzaak, de begraafplaats, de leeftijd en andere gegevens van de overledenen werd genoteerd. Op basis van deze gegevens kan bestudeerd worden welke bevolkingsgroepen kwetsbaarst waren voor bepaalde besmettelijke ziekten, wat de effectiviteit was van getroffen maatregelen, en hoe bepaalde ziektepatronen doorheen de tijd evolueerden.
Hoewel vele doodsoorzakenregisters vernietigd werden in de twintigste eeuw, zijn er nog gemeenten zoals Antwerpen waar ze wel bewaard werden. We hebben voor sommige gemeenten kennis van de bewaarplaats, maar het zou fijn zijn om de lijst veel vollediger te maken.
Histories wil binnen het project S.O.S. Antwerpen een inventaris helpen opstellen van de beschikbare doodsoorzakenregisters in Vlaanderen. Dat kunnen we echter niet alleen. Weet jij of in jouw gemeente zo’n register werd bijgehouden? Stuur een mailtje naar sosantwerpen@ugent.be! We zijn specifiek op zoek naar registers met individuele persoonsgegevens, waarbij dus voor iedere overledene in de gemeente, de doodsoorzaak werd genoteerd. De volledige inventaris van de doodsoorzakenregisters wordt gepubliceerd op sosantwerpen.be.
Het in kaart brengen en inventariseren van deze doodsoorzakenregisters is de eerste stap naar doodsoorzakenonderzoek op nationaal niveau. Zo kunnen bijvoorbeeld verschillen tussen sterfte op het platteland en in de stad blootgelegd worden. Een overzicht van lokaal bewaarde doodsoorzakenregisters kan een handige tool zijn voor heemkundigen en genealogen. Ook andere bronnen die toelaten om onderzoek naar de doodsoorzaak van individuele personen te doen, zijn interessant.
Zelf aan de slag met de registers
Het bestuderen van historische doodsoorzaken gaat gepaard met enkele uitdagingen. Bijvoorbeeld veranderden, als gevolg van de vooruitgang van de geneeskunde, de benamingen en de interpretaties van diverse ziekten doorheen de tijd. Histories biedt vanaf volgend jaar verschillende infosessies aan over hoe je zelf onderzoek kan doen met de doodsoorzakenregisters en ook andere bronnen.