Terugblik studie- en ontmoetingsdag ‘Hoe betrek je vrijwilligers in maatschappelijk kwetsbare posities bij je erfgoedorganisatie?’

Op zaterdag 22 oktober 2022 ontvingen we in Gent vrijwilligers en collega’s uit de erfgoedsector voor een boeiende dag rond inclusief werken met vrijwilligers. De studie- en ontmoetingsdag werd georganiseerd als uitloper van het Europese Inclusive Museums-project. Het eerste deel van de dag vond plaats in het prachtige kader van het Groot Begijnhof te Gent.  

Histories-voorzitter Pauline van der Zee heet iedereen hartelijk welkom

An Van den Berg verzorgt de inleidende interactieve presentatie over het thema

Na een welkomstwoord door Histories-voorzitter Pauline van der Zee startte de dag met een inleiding tot het thema en tips over werken met vrijwilligers in een kwetsbare positie door onze eerste gastspreker An Van den Bergh (deskundige participatie en inclusie, Muziekmozaïek en coördinator van het Scheldeoffensief, een theaterproject voor (jong)volwassenen met een beperking). In deze presentatie werd er eerst uitgezoomd om een paar begrippen te bekijken, namelijk diversiteit (er zijn veel verschillen tussen mensen, zowel zichtbaar als onzichtbaar), gelijkwaardigheid, inclusie (hoe je omgaat met die verschillen en hoe je die verschillen omarmt), maatschappelijke kwetsbaarheid, de buitenkant van armoede en racisme als construct.  Na deze begrippentoelichting begon de inzoomoefening; participatie gebeurt niet zonder relatie: het is een langlopend diepgaand proces dat engagement en een persoonlijke band vereist.

Bert Vervaet en Louis Gevaert, erfgoedvrijwilligers en bestuursleden van DSMG, gidsen de deelnemers doorheen het documentatiecentrum

We zetten onze dag verder met een bezoek aan het Documentatiecentrum voor Streekgeschiedenis dr. Maurits Gysseling, kortweg DSMG, dat zich ook binnen het Begijnhof bevindt. Voorzitter Bert Vervaet gaf een toelichting bij hun bijzonder inclusieve vrijwilligerswerking. Voor het DMSG is elke vrijwilliger gelijk, welke achtergrond die ook heeft: van een gedetineerde die een werkstraf uitzit tot een langdurig werkloze of zieke, iedereen is welkom als vrijwilliger of medewerker in het DSMG. Tot hiertoe heeft de vrijwilligersvereniging hier alleen maar positieve ervaringen mee gehad. Een van de zaken waar Bert veel belang aan hecht is het groepsgevoel, waarbij de koffiepauze een belangrijk deel van de dag is. Alle vrijwilligers leggen op dat moment het werk even neer en er wordt over de meest uiteenlopende onderwerpen gebabbeld. Verder ervaart Bert dat vrijwilligers die binnen dezelfde sectie samenwerken vaak hechte groepjes vormen. Vervolgens kregen we in groepjes een rondleiding in het DSMG en leerden we meer over de begijnen die er vroeger werkten en woonden alsook over de verschillende secties van het DSMG. Meer info kan je ook terugvinden in het interview ‘‘We zitten allemaal in hetzelfde schuitje’ – Gents Documentatiecentrum DSMG kiest bewust voor een inclusieve (vrijwilligers)werking’. 

Zoë Hendrickx stelt de brochure ‘Hoe betrek je vrijwilligers in maatschappelijk kwetsbare posities bij je erfgoedorganisatie?’ voor op de bus

Rond de middag werd de nieuwe brochure ‘Hoe betrek je vrijwilligers in maatschappelijk kwetsbare posities bij je erfgoedorganisatie?’ voorgesteld en was het tijd voor een hapje, drankje en ontmoeting met de andere deelnemers. (Via deze link kan je die brochure trouwens ook gratis downloaden!).

Groepsfoto van de aanwezigen op de studie- en ontmoetingsdag in de binnentuin van Museum Dr. Guislain

Lode Vermeersch getuigt over Europees onderzoek naar inclusief vrijwilligerswerk

Voor het tweede deel van de dag waren we te gast in het Museum Dr. Guislain in Gent (museum over de geschiedenis van de psychiatrie). De volgende gastspreker Lode Vermeersch (onderzoeksleider HIVA-KU Leuven – Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving) deed onderzoek naar het middenveld en het verengingsleven en gaf tips en goede voorbeelden over hoe we vrijwilligerswerk meer toegankelijk kunnen maken, gebaseerd op vergelijkend Europees onderzoek. Hij sprak onder meer over de nieuwe soort vrijwilliger met de ‘voor-wat-hoort-wat-mentaliteit’, over wat toegankelijk vrijwilligerswerk precies is en over de redenen waarom mensen aan vrijwilligerswerk doen. Verder leerden we dat ‘gevraagd worden’ dé manier is om vrijwilligers aan te trekken, hoe we onze kijk op vrijwilligers binnen onze eigen organisatie in vraag kunnen stellen en hoe we niet vanuit ‘inzetbaarheid’ van de vrijwilliger moeten denken maar vanuit de kwaliteiten van de vrijwilliger. Een echte inclusieve laagdrempelige vrijwilligerswerking bevraagt actief de noden van de vrijwilliger en denkt na over hoe men ervoor kan zorgen dat de vrijwilliger zich een echt volwaardig teamlid voelt.   

Rondleidingen door Valerie Van Den Plas in het Museum Dr. Guislain en door vrijwilligster Kimberly in de bibliotheek van Museum Dr. Guislain

Vervolgens kregen we een rondleiding in het museum door vaste medewerker Valerie Van Den Plas. Zij is verantwoordelijk voor de bibliotheek van het museum en begeleidt daarnaast vrijwilligers.  

Museum Dr. Guislain heeft – doordat het een privémuseum is – weinig budget voor vaste medewerkers en werkt daarom structureel met een grote groep vrijwilligers. Verder kiest het specifiek en bewust voor vrijwilligers met een kwetsbaarheid. Omwille van de kwetsbaarheid focust men op het proces dat de vrijwilligers doormaken: ’s morgens uit bed komen, op tijd komen en een werkritme opbouwen zijn bijvoorbeeld al grote stappen in een herstelproces. Soms stromen de vrijwilligers door naar de arbeidsmarkt. Het museum is erg trots om te zien wat de vrijwilligers kunnen bereiken door hun werk in het museum.  

De grootste groep vrijwilligers zijn gidsen en publieksbegeleiders maar bepaald voorbereidend werk voor tentoonstellingen wordt ook gedaan door en met vrijwilligers: voorbereidend onderzoek voor de curator, schilderwerk en tentoonstellingen mee opstellen zijn één van de taken van de vrijwilligers. Na deze toelichting volgde een rondleiding in de bibliotheek door vrijwilligster Kimberly waarbij ze uitlegde wat haar taak is, hoe ze exact verzeild geraakte in het Dr. Guislain museum en wat het voor haar betekent.  

De dag werd afgesloten met een groepsgesprek om inzichten en ervaringen uit te wisselen. De ervaringen uit het Inclusive Museums-project kwamen eerst aan bod. We leerden o.a. dat men in Spanje en Polen bijvoorbeeld geen georganiseerd, systematisch vrijwilligerswerk kent zoals bij ons. Wel zijn er enkele goede voorbeelden van bijvoorbeeld Polen waarbij een groot kunsthistorisch museum (Silesian Museum/Muzeum Śląskie) de dovencommunity actief betrekt en ze eigenlijk ondertussen ook als vrijwilligers inschakelt bij ontsluitingsprojecten. Ze hebben hiervoor zelfs een dove museummedewerker als intermediair. Een ander good practice is The Finnish Museum of Games: daar betrekken ze via participatieve projecten heel actief werkloze gamers, dit zowel bij de uitwerking van het verzamelbeleid als voor de tentoonstellingsopstelling. In Nederland onthouden we het Stedelijk Museum Alkmaar dat voor de cafetaria bewust kansen geeft aan vrijwilligers in een vluchtelingenstatuut en kwetsbare posities. Nadien werd er uitgewisseld over de ervaringen van de deelnemers m.b.t. het onderwerp. Zaken die blijven hangen na de dag: vrijwilligers rekruteer je het beste door hen rechtstreeks aan te spreken, niet via een vacature én het is belangrijk om meer aandacht te hebben voor het actief bevragen van de noden van de vrijwilligers.  

Het was een boeiende dag. Dank aan alle deelnemers voor jullie deelname en input!