Duivensport

Zo snel mogelijk naar huis

Duivensport

Auteur: Histories

Duiven vind je overal: in de tuin, op straat, op het station... En duivenmelkers? Die vind je op het platteland. Toch? Nou, dat was lang niet altijd zo. De eerste duivenmelkers waren gegoede burgers die in de steden woonden. Zij beschikten over genoeg vrije tijd en (financiële) middelen om de sport te beoefenen. Na verloop van tijd konden ook de arbeiders zich met duivensport bezighouden en na 1880 werd de duivensport ook populair op het platteland. In Vlaanderen wordt vandaag de dag nog altijd veel duivensport beoefend, vooral in Oost-Vlaanderen (daar vind je het grootste aantal liefhebbers), Vlaams-Brabant en West-Vlaanderen.

Duivensport of duivenmelken

Duivensport wordt ook duivenmelken genoemd. Het is natuurlijk niet zo dat de duiven werkelijk gemolken worden. De sleutel tot succes in de sport ligt bij het kweken van de duiven. Duivenmelkers besteden dan ook zeer veel aandacht aan dat aspect. De duivenjongen worden met veel zorg gekweekt en getraind, zodat ze uiteindelijk kunnen presteren op prijskampen. In de duivensport is het de bedoeling dat de duiven zo snel mogelijk van een losplaats naar hun duivenhok terugvliegen. Met een speciale duivenklok (een constateur) in het duivenhok wordt de juiste duurtijd van de vlucht aangegeven. Er wordt in feite nagegaan hoeveel meter per minuut de duif vliegt. Duivenmelkers drukken het dan ook zo uit: 'Mijn duif doet 1230 meters.'

Duivenhok

Een duivenmelker heeft er alle baat bij dat zijn duiven in topvorm zijn. De verzorging begint dan ook bij de duiventil of het duivenhok. Dat is een stenen of een houten barak die gewoonlijk in de tuin van de duivenmelker staat en gemakkelijk herkenbaar is aan de vluchtopeningen voor de duiven. Sommige duivenhokken zijn groot en zijn van alle mogelijke technische snufjes voorzien, andere zijn dan weer veel kleiner en beschikken enkel over een basisuitrusting.

Duiven zijn teruggekeerd van hun training

Het recept voor de beste prestatie

Het verzorgen van een grote kolonie duiven is een arbeidsintensief werk, waar een duivenliefhebber elke dag mee bezig is. Zo moeten de dieren twee keer per dag gevoed worden. De voeding wordt tegenwoordig geoptimaliseerd met allerhande voedingssupplementen. Er bestaat bijvoorbeeld speciale thee voor duiven. Soms houden duivenmelkers er ook geheime (familie)recepten op na. Naast de voeding is het belangrijk dat de hokken proper zijn en dat de duiven af en toe kunnen vliegen. Duiven kunnen tot wel 20 jaar oud worden. Het is dan ook niet vreemd dat duivenmelkers echt gehecht zijn aan hun dieren en veel over hebben voor hun verzorging.

Duivenlokaal: inkorven, ringen en de wedstrijd volgen

Het duivenlokaal is een clublokaal waar duivenmelkers samen komen. Vaak gaat het om een zaaltje dat verbonden is aan een volkscafé. Dat café is dan meestal al decennialang de traditionele thuisbasis van de duivenmaatschappij. Duivensporters moeten aangesloten zijn bij de Koninklijke Belgische Duivenliefhebbersbond om met hun duiven deel te mogen nemen aan wedstrijden. Tijdens het wedstrijdseizoen, dat begint in april en eindigt in september, komen de duivenmelkers op zaterdag of zondag samen in het duivenlokaal. Daar worden de duiven dan ingekorfd voor de wedstrijdvlucht.

Inkorven wil zeggen dat de speler zijn duiven laat registreren en daarbij ook geld inzet op de (hopelijk) winnende duif. De vogels worden geringd: om een poot wordt dan een ring vastgehecht, die min of meer het paspoort van de duif is. Vervolgens worden de duiven in reismanden geplaatst, die per vrachtwagen naar de bestemming gaan vanwaar de duiven terug moeten keren. Een duivenmelker kan, als hij dat wil, meerdere duiven per wedstrijd inschrijven. Eenmaal op locatie wordt de mechanische en tegenwoordig ook elektronische duivenklok ingesteld, en kan de race beginnen.

Mechanische duivenklok

Duivenmelken is op zich een eenzame bezigheid. Het duivenlokaal is dan ook de ideale plek om te verbroederen met andere spelers. De duivenmelkers kunnen er de laatste nieuwtjes over de duiven uitwisselen en volgen er samen de wedstrijd en de weersvoorspellingen op de voet. Het duivenlokaal is ook de plek waar de vliegtijden van de duiven worden verzameld en bekend gemaakt. De wedstrijduitslagen zijn vaak voer voor levendige discussies.

Een duif als erfgoed

Het duivenmelken werd in veel families van de ene generatie aan de andere doorgegeven. Vaak werden de dieren overgeërfd en leerde een speler als kind al de kneepjes van het vak. Soms spelen duivenmelkers 'in combinatie'. Dat wil zeggen dat meerdere mensen onder één naam samen duiven inzetten. Zo komt het bijvoorbeeld vaak voor dat een duivenmelker in combinatie met zijn vader of een broer speelt. Vroeger was duivenmelken vooral een mannensport. Vandaag de dag zijn er ook vrouwen die zich in de duivensport bekwamen.

De duiven worden 'gelost'

Wedstrijden: lossen en vallen

Bij het duivenmelken is het wedstrijdelement uiteraard heel belangrijk. Er kan gespeeld worden op verschillende niveaus: lokaal, provinciaal, nationaal en internationaal. De indeling in die verschillende categorieën heeft te maken met de afstand van de wedstrijdvluchten. In het vakjargon van de duivenmelker wordt er gesproken over de 'vitesse' (de snelheidsvluchten tot 250 km), de 'halve-fond' (vluchten van 250 km tot 500 km) en de 'fond' (vluchten van meer dan 500 km). Er is ook nog de 'zware fond'. Daarmee worden de vluchten bedoeld waarbij de duiven ‘overnachten' omdat ze op de dag van de lossing hun hok niet kunnen bereiken. Als een duivenmelker goede duiven bezit, kan hij ze laten deelnemen aan internationale wedstrijden. De meeste losplaatsen voor duiven zijn in Frankrijk te vinden, maar de bekendste is Barcelona in Spanje. Daar worden er jaarlijks ruim 27.000 duiven gelost, die dan meer dan 1000 km moeten vliegen om naar hun duiventil in Vlaanderen terug te keren. Wedstrijden op lokaal niveau zijn meestal voor jonge duiven. Na de lossing is het voor een duivenmelker een kwestie van wachten tot zijn duiven terug zijn. Tussen het lossen en het ‘vallen’ tuurt hij dan ook vaak urenlang naar de hemel. Als een duivenmelker denkt dat zijn duiven zich niet ver meer van het hok bevinden, maakt hij soms gebruik van een geïmproviseerde vlag om hen te helpen oriënteren.

Stamboom

Een duif met een goede stamboom heeft een grote meerwaarde in de duivensport, omdat men er van uit gaat dat dergelijke duiven uitstekende wedstrijdvliegers zijn. De allerbeste dieren worden gebruikt om mee te kweken. Een duivenmelker geeft zijn duiven een naam en kan ze makkelijk van elkaar onderscheiden. Een duif die een wedstrijd wint wordt soms geportretteerd door de duivenliefhebber. Op dat portret wordt dan de naam en het identiteitsnummer van de duif genoteerd. Ook het zegepalmares van de duif wordt natuurlijk vermeld. Buiten het wedstrijdseizoen worden er ook zogenaamde 'duivententoonstellingen' voor de mooiste duiven georganiseerd. De duiven worden dan door keurmeesters in de hand gekeurd. Enkel duiven die al een km-prijs gewonnen hebben, kunnen deelnemen.

Een bijverdienste?

Voor de meeste duivenmelkers is de duivensport in de eerste plaats een hobby. Een goede duivenmelker kan echter ook heel wat geld verdienen met de wedstrijden. De laatste jaren voelen veel duivenmelkers dan ook dat de commerciële druk erg toegenomen is. De prestatiedrang is groot, waardoor het gebruik van doping in de hand gewerkt wordt en waardoor ook fraude niet onregelmatig voorkomt. Denk bijvoorbeeld uit het voorbeeld uit 2019, waarbij een duivenmelker onder andere duiven tijdens de wedstrijd verwisselde en sjoemelde met wedstrijdringen. Door die gebeurtenis kwam de vraag naar boven of er niet meer fraudeurs bij de wedstrijden rondlopen en werden de controles flink opgevoerd.

Duivenmarktplaats

Lier kent de grootste duivenmarktplaats van Europa. Op zondagmorgen komen duivenmelkers uit Vlaanderen en daarbuiten er samen om duiven te kopen en te verkopen. De verkoopprijs is soms erg hoog en er wordt dan ook stevig over onderhandelend. De drukste periode is van januari tot april, vooraleer het wedstrijdseizoen van start gaat. Duiven worden vaak ook per opbod op veilingen verkocht. Er is dan eerst een kijk- en keurdag. In de duivensport gaat tegenwoordig veel geld om en dat is niet alleen het geval bij de wedstrijden. Omdat wedstrijdduiven duiven zijn met een stamboom, hoeft het niet te verwonderen dat de handel in duiven heel lucratief is. Tegenwoordig komen zelfs buitenlandse (en dan vooral Chinese) duivenmelkers naar België om de prijsvogels aan te kopen tegen soms riante bedragen. Een aantal duivenmelkers is daardoor in staat om een inkomen te halen uit de duivensport.

Een behouden vlucht

Een duivenmelker moet met heel wat dingen rekening houden. Zo kunnen zijn duiven bijvoorbeeld ziek worden. Ook de wedstrijden zijn niet zonder gevaar. De dieren zijn er soms zo op gebeten om terug te vliegen dat ze van pure uitputting doodgaan. Als de duiven tijdens de vlucht geconfronteerd worden met slecht weer, kunnen ze hun richting kwijtraken en verdwalen of verongelukken. Zo zijn er onlangs in een grote donderbui duizenden duiven de weg kwijtgeraakt en hebben duivenmelkers dagenlang gewacht op de terugkomst van (sommigen van) hun duiven.

Met zo veel mogelijke bedreigingen is het niet vreemd dat er traditioneel duivenzegeningen worden georganiseerd. De duiven worden dan gezegend om een behouden vlucht af te smeken. Duivenmelkers kunnen hun dieren onder meer in Aartselaar, Grobbendonk, Vroenhoven-Riemst, Wevelgem en in Middelkerke laten zegenen. De zegeningen hebben meestal plaats in de maand maart, vlak voor het begin van het nieuwe wedstrijdseizoen. Het gebeurt ook dat een duivenmelker in zijn duivenhok een beeldje van de Sint-Columba van Sens of van de heilige Catharina Labouré plaatst. Beiden zijn patroonheiligen van de duivenmelkers.

Koninklijke Belgische Duivenliefhebbersbond

De Koninklijke Belgische Duivenliefhebbersbond werd in 1910 opgericht en heeft tien provinciale afdelingen. De bond verspreidt informatie over reglementen, de werking en de wedstrijdvluchten voor duivenliefhebbers en duivenverenigingen van gans België. Daarnaast staat de Bond ook in voor de promotie en de instandhouding van de duivensport in België. De vereniging werkt verder ook mee aan gemeenschapvormende initiatieven. Zo zijn er bijvoorbeeld de "Nationale dagen van de Reisduiven", waarbij onder meer een galadiner, een commerciële beurs, een tentoonstelling, prijsuitreikingen, demonstraties en presentaties op het programma staan. Dit evenement kan op grote belangstelling van de duivenmelkers rekenen.

'Liefhebbers' en 'goede verzorging'?

Voor hen die zich zorgen maken om dierenwelzijn, is duivenmelken een punt van discussie. Duivenmelkers noemen zichzelf ‘duivenliefhebbers’ en zetten zich intensief in om hun duiven goed te verzorgen, tenminste vanuit het oogpunt van de best mogelijke prestatie. Zij doen ook – als er geen doping gebruikt wordt, of fraude gepleegd – in principe niets wat op dit moment illegaal is. Toch moeten de duiven zich wagen aan levensgevaarlijke tochten waar ze niet voor gekozen hebben en die ‘slechts’ voor het vermaak van de mens zijn. Als je de duif het liefst vrij ziet, in zijn natuurlijke leefomgeving en met natuurlijk gedrag, dan is het moeilijk om van de duivensport te genieten. Bovendien gaan er ook stemmen op om de duivensport te verbieden of beperken, bijvoorbeeld vanuit het perspectief van dierenrechten. Het is op dit moment nog een onopgeloste kwestie over wat ‘duivenliefhebbers’ zijn en wat ‘goede verzorging’ is.

Weggevlogen en niet teruggekeerd?

Net zoals een aantal andere volkssporten dreigt het duivenmelken stilaan te verdwijnen. In de jaren 1950 werden er in België nog 250.000 Belgische duivenmelkers geteld, vandaag schat men hun aantal op 35.000. Bovendien zijn de huidige duivenmelkers niet meer zo jong: de gemiddelde leeftijd is 65 jaar. De afgenomen populariteit van de sport wordt verklaard door de arbeidsintensiviteit van de sport en het feit dat tijdens de zomerperiode geen vakantie kan worden genomen. Duivensport is voor beginnelingen ook erg duur. Bovendien is duivenmelken onder druk komen staan door stemmen vanuit de dierenwelzijnsbewegingen.

Meer informatie en verantwoording

Afbeeldingen

De afbeeldingen genummerd op volgorde van boven- tot onderaan de pagina:

  1. (bannerafbeelding) Vliegende duif. Lenstravelier, 30-12-2019, via: https://unsplash.com/photos/Hh_W2xiZH2A
  2. Duiven keren terug van hun training. Crocodile2020, CC BY-SA 4.0 https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0, via Wikimedia Commons
  3. Mechanische duivenklok. Horlogerie de Saint Blaise en Suisse, CC BY-SA 3.0 https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0, via Wikimedia Commons
  4. Duiven worden gelost in Bray, Co. Wicklow, Ireland, door Clontarf Pigeon Club. Jaqian at English Wikipedia, CC BY-SA 3.0 https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0, via Wikimedia Commons
  5. Man houdt een duif vast. Zach Rowlandson, 17-03-2018, via: https://unsplash.com/photos/9uKmAl9r7Xc

Artikelen en/of boeken

  • De Nil, B. (ed.), Een gevleugelde liefhebberij: de wondere wereld van de duivensportcultuur, Landelijke Gilde, Balegem, 2005.
  • Eelbode, B., Vroede, E. De, Renson, R. en H. Smulders, ‘Spelen met dieren’, Volkskunde 85 (1984), nr. 2, p. 168-176.
  • Glover, D., Compleet handboek van de duivensport, Centrale Uitgeverij Deltas, Oosterhout, 2002.
  • Indesteege, L., 'Duiven', in: Limburgs Volkskundig Genootschap, Lapjesproef voor drie zussen, Concentra Media, Hasselt, 2004, p. 86-97.
  • Malfait, A., Duivensport. Een veelarmenkruispunt, MAKLU, Antwerpen- Apeldoorn, 1996.
  • Verbeke, Th., 'De oosprong van de moderne duivensport', Van Mensen en Dingen. Tijdschrift voor Volkscultuur in Vlaanderen 1 (2003), 1, p. 5-38.
  • Warzecha, M., Pigeon Sport and Animal Rights.  Deutsche Tierarztliche Wochenschrift 114 (2007), 3, p. 108-113.

Webpagina's

Nieuwsberichten

Blader door de rituelen

  1. Strandvisserij

  2. Janmashtami

  3. Steltenlopen