Holi

In een roze wolk

Holi

Auteur: Histories

Op de eerste dag na de volle maan van de maand Phalguna (rond maart) vieren hindoes het Holi- of Phagwafeest. Holi is een combinatie van een lente- en een nieuwjaarsfeest en viert de overwinning van het goede op het kwade. Een van de meest opvallende gebruiken van Holi is dat mensen elkaar bestrooien met gekleurd poeder en water. Het is een kleurrijk en een hoopvol feest, waarbij veel wordt gegeten, gezongen en gedanst.

In de rubriek 'over-dragers' spreken we met en over dragers van rituelen, tradities of gebruiken. Zo sprak Histories met Dishani Sen, student in Leuven en opgegroeid in India. Onlangs heeft ze het Holi-festival bijgewoond. Hoe dat voor haar was, heeft ze tijdens het gesprek uitgelegd. Je kunt er alles over lezen op de gesprekspagina.

De religieuze betekenis

Het verhaal van de demonenkoning Hiranyakashipu en zijn zoon Prahalad ligt aan de grondslag van het Holifeest. Om zijn macht te vergroten vroeg Hiranyakashipu aan de god Brahma om hem onsterfelijk te maken. Zijn wens werd ingewilligd, maar niet door de god Brahma. Het was Shiva, de god van de vernietiging, die voor de demonenkoning verscheen en zei: ‘‘Ik heb je gebeden aanvaard. Je zult niet gedood worden. Niet door een mens, niet door een dier, niet als je binnen of buiten bent, niet in de lucht en niet op de grond, niet overdag en ook niet ’s avonds, niet door een wapen en ook niet door een vloek.” De demonenkoning verspreidde snel het nieuws van zijn onsterfelijkheid. Voortaan wou hij aanbeden worden als een god. De zoon van de demonenkoning – Prahalad - weigerde echter zijn vader te aanbidden. Zelfs wanneer zijn vader hem dreigde te vermoorden bleef de zoon bij zijn standpunt. Hij bleef trouw aan Vishnu, de beschermer van het heelal. De demonenkoning probeerde daarop zijn zoon te vermoorden, zonder succes. Prahalad werd beschermd door Vishnu.

Verbranding van Holika, de avond voor Holi

De zus van de demonenkoning – Holika – verzon een list om Prahalad te vermoorden. Ze deed alsof ook zij een aanhanger van Vishnu was en stelde Prahalad voor zich samen te offeren aan deze god. Ze zouden een brandstapel bouwen en die samen beklimmen. Holika, een befaamde tovenares, zou echter stiekem een onbrandbaar kleed aantrekken. Daardoor zou enkel Prahalad in de vlammen omkomen. Hiranyakashipu stemde in met het wrede plan van zijn zus. Iedereen stroomde toe om het offer te aanschouwen. Holika en Prahalad bestegen samen de houtstapel, maar het was Holika die stierf. Prahalad kwam ongedeerd uit het vuur. Opnieuw had Vishnu de gelovige Prahalad gered. Daarna verscheen Vishnu is zijn gedaante van half leeuw, half mens. Hij nam de koning op zijn schoot en verscheurde hem met zijn klauwen in een deuropening in de schemering. Hiranyakashipu stierf volgens de woorden van Vishnu: niet door een mens en niet door een dier. Niet binnen of buiten, niet overdag en niet ’s avonds, niet op de grond en niet in de lucht. En zo overwon het goede het kwade, dat in iedere mens schuilt. 

Holika: Symbolische verbranding van het kwaad

De avond voor het feest wordt Holika, de zus van demonenkoning Hiranyakashipu, symbolisch verbrand. De hindoepriester (pandit) steekt grote rituele vuren (holika) aan, onder begeleiding van speciale muziek en lofzangen. Iedereen blijft zingen tot de holka helemaal is opgebrand. De voorbereidingen voor deze verbranding starten veertig dagen eerder. Iedereen begint dan brandbaar materiaal te verzamelen zoals takken, riet, stro en droog hout. De as van de holika (Vhibuti) wordt beschouwd als heilig en wordt de volgende dag gebruikt. 

Festival van kleur

Holi vangt aan met een eredienst, waarna een priester de aanwezigen voorziet van een stip op het voorhoofd (een tilak). De stip wordt gezet met de as van de verbrande holika. De stip staat symbool voor de afwezigheid van het kwade. Daarna barst het vrolijkste deel van het feest los. Mensen bestrooien elkaar met gekleurd poeder en sprenkelen gekleurd water in het rond. In India gebeurt dat gewoon op straat. Die wordt letterlijk een kleurrijk slagveld. Sommigen zetten zelf waterpistolen in om mensen makkelijker te kunnen besproeien.Het gekleurd poeder heet Abeer en iedere kleur heeft zijn eigen betekenis. Rood, bijvoorbeeld, staat voor liefde en vruchtbaarheid, terwijl groen een nieuw begin aankondigt.

De strakke sociale normen en scheidingslijnen vervagen tijdens het feest: armen en rijken, mannen en vrouwen nemen samen deel. De kleuren staan symbool van de kleurenpracht van de lente, waarin alles opnieuw in bloei komt te staan. Naast een lentefeest is Holi ook een nieuwjaarsfeest waarop mensen elkaar ‘Subh Holi’ wensen, wat zoveel wil zeggen als ‘gelukkig nieuwjaar’. 

Dishani Sen over Holi in Brussel:

Holi is een festival van kleuren. Het is een vrolijk festival waar iedereen elkaar kleur toewerpt, iets wat ik zo leuk vind aan Holi. Het hele festival was goed georganiseerd. Er waren liedjes, Indiaas eten en veel kleuren. Het beste deel van festivals is wanneer vrienden en familie samenkomen, maar wanneer we het in India vieren, is het extra speciaal vanwege het eten, afgezien van samenkomen. Bij Holi zijn en snoepjes en snacks zoals samosa, Pani puri, etc die het nog specialer maken. In Brussel waren er kraampjes voor al deze lekkernijen en daar werd ik heel vrolijk van. Ik heb mijn thuis voor die korte periode even niet gemist.

Straten vol met kleur

Het gevaar van synthetische kleuren

Vroeger waren de kleuren die men gebruikte tijdens Holi van natuurlijke herkomst. Zo werden de rode bloemen van de Palashboom gekleurd en vermalen. Nu de planten waarvan vroeger kleurstoffen werden gemaakt steeds zeldzamer worden, gebruikt men vaker synthetische kleurstoffen. Niet alle industrieel gefabriceerde kleuren blijken echter veilig voor mens en milieu. Ieder jaar zijn er gevallen bekend van mensen met oogletsels, ontstekingen en allergische reacties. Recent is dan ook een tegenbeweging ontstaan die mensen wil aanmoedigen terug meer natuurlijke kleurstoffen te gebruiken. We hebben ook gesproken met Shyam Verma, werkzaam bij het Indian Cultural Centre in Brussel. Hij geeft aan dat bij de viering in Brussel alleen natuurlijke kleuren gebruikt worden. Ze vermijden ook chemische stoffen en (gekleurd) water omwille van het milieu. Lees hier het gesprek met Shyam Verma.

In India en ver daarbuiten

Holi wordt ook uitbundig gevierd in landen als Nepal, Pakistan, Zuid-Afrika, de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en andere landen met een grote hindoegemeenschap. In onze streken wordt Holi doorgaans niet op straat gevierd, maar worden er plaatsen met een tuin afgehuurd voor het feest. Dat is bijvoorbeeld het geval in Rotterdam, Antwerpen, Brussel en Gent, maar ook op heel wat andere plaatsen. Zo organiseren de Indian Students Association Leuven ieder jaar een Holifeest. Daarover spraken we Dishani Sen. Naast het gooien met kleuren, wordt er ook lekker gegeten en gedanst op de tonen van Indische muziek. In Radhadesh in de Belgische Ardennen en in het wijkpark Transvaal in Den Haag worden heuse festivals georganiseerd, die voor iedereen toegankelijk zijn. Steeds vaker wordt het concept ook overgenomen in niet-religieuze evenementen zoals de Color Run in Brussel en op zomerfestivals. 

Holi wordt in België vaak niet op de exacte datum gevierd waarop dat in India gebeurt. Meestal wordt gekozen voor een weekend, zodat iedereen kan meedoen. Het gaat immers niet om stressen om de exacte datum, maar om het vergeten van elke wrok die je koestert en om het maken van een nieuwe start. 

Feestelijk eten

Holi mag dan het festival van de kleuren zijn, het is ook het festival van de smaken. Naast kleuren gooien, wordt er ook lekker gegeten en gedanst op de tonen van Indiase muziek. Er worden bij sommige vieringen ook kraampjes opgezet die typisch straatvoedsel van India aanbieden, zoals Pan puri, Samosa en een zoetigheid die speciaal is voorbereid voor dit festival: Guija.

Pani puri

Pani puri blijft een grote favoriet uit de Indiase straatkeuken. Het bestaat uit een ronde holle puri (een gefrituurd knapperig platbrood) gevuld met gearomatiseerd water (imli pani), tamarinde-chutneypasta, chilipoeder, chaat masala, aardappelpuree, ui of kikkererwten. De naam van dit gerecht verschilt per gebied. Het staat bekend als Pani Puri in Maharashtra, Paani Patashi in Haryana en Gol Gappa in het grootste deel van Noord-India. Om de essentie van de maaltijd te begrijpen, kan de naam 'Golgappa' in twee delen worden opgesplitst: 'Gol' verwijst naar de krokante buitenste laag en 'gappa' verwijst naar hoe je het eet, namelijk één voor één.

Samosa

Samosa is een andere veel gegeten snack in India. Ze zijn te vinden op straat, als feestsnack, in restaurants en in cafés. Een samosa is een gefrituurd of gebakken deeg gevuld met hartige ingrediënten zoals gekruide aardappelen, uien en erwten. Afhankelijk van de regio heeft samosa ofwel de vorm van een driehoek, van een kegel, een halve maan of iets anders. Samosa's worden vaak geserveerd met verschillende sauzen.

Gujia

Gujia is een bekend en traditioneel Noord-Indiaas dessert. Het is een knapperig gebakje gevuld met zoete khoya (verdampte melkbestanddelen) en gedroogd fruit. De dumpling-achtige delicatesse kan ook worden gemaakt met rietsuiker en honing, en de buitenste laag is gemaakt van tarwe voordat deze in olie wordt gebakken. Het is te vergelijken met baklava. Gujia voorbereiden op Holi is bovendien iets wat families verbindt.

Meer informatie en verantwoording

Afbeeldingen

De afbeeldingen genummerd op volgorde van boven- tot onderaan de pagina:

  1. (bannerafbeelding) Wolken kleurstof. David Becker, 23-05-2018, via https://unsplash.com/photos/YCF34YywBrs
  2. Verbranding van Holika, de avond voor Holi. Hanamant Madagyal, CC BY-SA 4.0 https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0, via Wikimedia Commons
  3. Straten vol met kleur. bhupesh pal, 31-03-2021, via: https://unsplash.com/photos/nhkN69ICnEg

Foto's van het eten, van links naar rechts:

  1. Pani puri. Hari Prasad Nadig, CC BY-SA 2.0 https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0, via Wikimedia Commons
  2. Samosa. Jagisnowjughead, CC BY-SA 4.0 https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0, via Wikimedia Commons
  3. Gujia. Amanwiki308, CC BY-SA 4.0 https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0, via Wikimedia Commons

Artikelen en/of boeken

  • Strouken, I., Dit zijn wij. De 100 belangrijkste tradities van Nederland, Pharos Uitgevers, Nijkerk, 2010.
  • Rinehart, R., Contemporary Hinduism: ritual, culture, and practice, ABC-CLIO, Santa Barbara, 2004. 

Video's

Webpagina's

Blader door de rituelen

  1. Mariaverering

  2. Last Post

  3. Wekenfeest