Joods huwelijk

Mazzeltov: Scherven brengen geluk

Joods huwelijk

Auteur: Histories

Vele rituelen en tradities verbonden aan het westerse huwelijk vinden hun oorsprong in het jodendom. De joodse huwelijksrituelen verschillen evenwel sterk van regio tot regio en van gemeenschap tot gemeenschap.

De keuze van een partner

Binnen de joodse gemeenschap behoort het huwelijk tot één van de voorschriften. Bij orthodoxe joden is het meestal de gewoonte dat een jongen, of zijn familie, op zoek gaat naar een geschikt meisje. Dit kan op verschillende manieren gebeuren. Er wordt bijvoorbeeld vaak beroep gedaan op vrienden, kennissen of andere tussenpersonen die ongehuwde meisjes of hun families kennen. Wanneer een meisje geschikt bevonden wordt, kunnen via zo’n tussenpersoon twee families met elkaar in contact worden gebracht. De ouders of andere familieleden proberen er sowieso altijd voor te zorgen dat de jongen en het meisje goed bij elkaar passen. Ze kijken ook of er een zekere aantrekkingskracht is tussen de jongen en het meisje, want dat is nodig als ze in het huwelijksbootje willen stappen. Bovenal wordt er nagegaan of zowel het meisje als de jongen afkomstig zijn uit een eerbaar gezin, of ze een goede opvoeding hebben genoten en of ze over een goede reputatie en deugdelijkheid beschikken. Steeds vaker echter gaan jongeren, zowel jongens als meisjes, zelf op zoek naar de ideale partner. 

Verlovingsboek met kaarten van een joods koppel, 1907

De verloving

Vooraleer officieel bekend wordt gemaakt dat het paar in de toekomst zal trouwen, gaat de familie van de jongen bij die van het meisje op bezoek. Dit is de gelegenheid bij uitstek voor beide families om hun toekomstige schoonzoon of schoondochter beter te leren kennen. De jongen wordt in sommige gevallen tijdens deze ontmoeting getest (op zijn kennis van de Thora) door zijn toekomstige schoonvader. Het meisje wordt op haar beurt beoordeeld op haar handigheid en kuisheid door de vrouwelijke familieleden van de jongen. De familie heeft echter niet het laatste woord, het is namelijk zeer belangrijk dat de jongen en het meisje elkaar leuk vinden. Daarom spreken de jongen en het meisje een aantal keer af om na te gaan of het wel klikt tussen hen.

Een mogelijke verloving wordt in het algemeen confidentieel gehouden. In bepaalde gemeenschappen is het gebruikelijk dat de families een receptie organiseren om het huwelijk van hun kinderen officieel aan te kondigen. Om de verloving te voltrekken, wordt bovendien een bord gebroken. Een bord kan terug worden gelijmd, dus het koppel kan gedurende de verloving eventueel nog terugkomen op de beslissing om te trouwen. Soms wordt er ook een overeenkomst gesloten rond het huwelijk. Dit is een contract waarin de voorwaarden en de datum van het huwelijk worden vastgelegd. Bij de opstelling van dit contract zijn twee getuigen aanwezig en worden er soms ook objecten tussen de families uitgewisseld om de geldigheid ervan te verzekeren. Dikwijls betreft het een sjaal of een doek. 

Voorbereidingen en rituelen voorafgaand aan het huwelijk

In joods-orthodoxe kringen zien bruid en bruidegom elkaar de week voor het huwelijk niet. Beiden bereiden zich dan voor op het huwelijk, elk op hun eigen manier. De bruid krijgt traditioneel de vijfde dag voor het huwelijk een reinigend bad, dat ‘mikwe’ wordt genoemd. De bruidegom baadt op de dag van het huwelijk zelf. 

Op de sabbat vóór de huwelijksceremonie wordt er in de synagoge in de thuisstad van de jongen samengekomen. Wanneer de jongen wordt opgeroepen bij de Thora worden door de aanwezige dames pakjes met snoep, rozijnen en amandelen naar de jongen geworpen. Alle aanwezige kinderen proberen dan zoveel mogelijk snoepgoed te verzamelen. Dit wordt het bewerpen van de jongen genoemd. 

Moderne ketubah (huwelijkscontract)

De huwelijksceremonie

Joodse koppels kunnen niet op eender welke dag trouwen. Huwen op feestdagen, in periodes van vasten of op sabbat is niet toegestaan. Ook andere elementen kunnen meespelen bij het kiezen van een huwelijksdag, maar dit is opnieuw afhankelijk van de gemeenschap en de regio waarin men trouwt. De ceremonie wordt telkens begeleid door een rabbijn, maar de plaats en het moment van de plechtigheid kunnen zoals vermeld verschillen. Een plechtigheid kan in een synagoge gehouden worden, maar dit is niet bij iedereen het geval. Wat wél vast staat, is dat ieder joods koppel trouwt onder een baldakijn of een choepa. Bij de orthodoxe joden zal de choepa bij voorkeur in open lucht opgesteld staan. Een choepa bestaat uit vier palen waarop een mooi kleed wordt gedrapeerd. Volgens sommige bronnen staat de choepa symbool voor de aanwezigheid en de bescherming van God. De choepa kan volgens andere bronnen ook als een symbool worden beschouwd voor het huis van het nieuwe echtpaar waar de vier deuren openstaan om iedereen welkom te heten. Sowieso benadrukt de choepa dat de jongen een meisje onder zijn hoede neemt door haar te huwen en haar in zijn huis te verwelkomen. Wanneer het koppel onder de choepa staat, lees de rabbijn de ‘ketubah’ of het eerder al getekende huwelijkscontract voor. Dan spreekt hij zeven zegens (sheva brachos) uit en is de verbintenis officieel. Naast het bruidspaar, de getuigen en hun families zijn er standaard ook enkele mensen uit hun gemeenschap aanwezig bij de huwelijksceremonie. Verre familieleden en vrienden zijn uiteraard ook altijd meer dan welkom. 

Enkele rituelen op een rijtje

Voor en tijdens een joodse huwelijksplechtigheid vinden er heel veel rituelen plaats. Het is onmogelijk deze allemaal op te noemen, maar enkele mogen we toch niet over het hoofd zien. Een belangrijk moment voor de orthodoxe joden is het moment waarop de bruidegom de sluier van de bruid oplicht. Dit verwijst naar Jacob die dit niet deed en huwde met Leah, de zus van zijn aanstaande bruid Rachel. Om zeker te zijn niet dezelfde fout te maken en de verkeerde vrouw te huwen, kijkt de bruidegom sindsdien even onder de sluier van de bruid. Bij een ander ritueel loopt de vrouw met haar moeder en schoonmoeder zeven keer in een cirkel rond haar man. Hieraan worden verschillende verklaringen toegeschreven: de zoektocht naar elkaar die wordt afgerond, het nieuwe leven waaraan ze elkaar binden en een verwijzing naar de zeven dagen waarin God de wereld schiep. In andere kringen is het de gewoonte dat de man twee toeren rond de vrouw aflegt, waarna ze een laatste samen doen als symbool van eenheid. Na afloop van de plechtigheid verlaat het koppel het gezelschap en zondert zich af in een klein kamertje om aan te tonen dat ze werkelijk gehuwd zijn. Normaal gesproken mogen mannen en vrouwen namelijk niet samen in één ruimte zijn, maar na het huwelijk is dat natuurlijk anders. Het is gebruikelijk dat het koppel iets eet terwijl ze zich afzonderen van hun gasten omdat ze vanaf ‘s ochtends tot aan de ceremonie hebben gevast. 

Het glas wordt gebroken

Mazzeltov!

Een traditie van de bovenste plank is die waarbij de bruidegom een glas breekt. Hij doet dit door met één voet een drinkglas of een ander glazen voorwerp dat in papier of een doek gewikkeld is, op de grond kapot te trappen. Vroeger was glas heel kostbaar. Het verlies van een voorwerp met veel waarde, zoals glas destijds, staat symbool voor de vernietiging van de tweede tempel in Jeruzalem. Gebroken glas kan bovendien niet meer worden hersteld, wat verwijst naar het huwelijk dat niet meer kan worden ontbonden. Bij het breken van het glas roepen de omstanders luidkeels: ‘Mazzeltov!’. Met dit woord feliciteren ze het kersverse paar en wensen ze hen samen veel goed geluk toe. 

Een gouden ring

Naar goede gewoonte draagt een joodse gehuwde vrouw een eenvoudige huwelijksring. In de minder orthodoxe kringen draagt ook de man een trouwring, hoewel dat niet vaak voorkomt. De eenvoud van de ring, die meestal gemaakt is van goud, maar niet versierd is met edelstenen of inscripties, staat onder andere symbool voor een huwelijk zonder al te veel moeilijkheden. De vrouw krijgt de ring van haar man tijdens de huwelijksceremonie die plaatsheeft onder de choepa en hij schuift de ring op haar rechter wijsvinger. Na de plechtigheid verschuift ze deze ring naar haar linker ringvinger, om aan te duiden dat ze gehuwd is. Bovendien wordt de bruid op haar huwelijksdag mooi uitgedost: haar haren worden getooid en haar gezicht wordt al dan niet gemaquilleerd. Net zoals in vele andere culturen draagt ze een wit trouwkleed. Bij de orthodoxe joden is ook een sluier gebruikelijk. De bruidegom draagt een wit gewaad boven zijn gewone kleren, dit wordt een ‘kittel’ genoemd. De witte kleur verwijst naar de zuiverheid en de vrijheid van zonde. Omdat het bruidspaar vast op hun huwelijksdag, verdwijnen de zonden die zij voordien begaan hebben. Op deze manier kunnen ze samen met een schone lei beginnen aan een nieuw leven.  

Choepa in een synagoge in Kaapstad, Zuid-Afrika, 1979

Huwelijksfeest (bruidegom draagt hier een kittel)

Feest

Na de huwelijksplechtigheid wordt er natuurlijk gevierd met een groot feest. Er wordt een receptie gehouden, gevolgd door een feestmaaltijd met traditionele gerechten die gepaard gaat met bepaalde gebeden. Er worden ook verschillende toespraken gehouden. Tijdens het feest wordt veel belang gehecht aan de maaltijd, maar er dient opgemerkt te worden dat er weinig alcohol wordt gedronken. De avond wordt uiteindelijk afgesloten met een danspartij waar iedereen al eens graag de beentjes losgooit. In orthodoxe kringen is het de gewoonte dat mannen en vrouwen apart dansen, op enkele dansen na. Bij deze laatste dansen wordt een zakdoek gebruikt om elkaar vast te nemen zodat er geen rechtstreeks contact nodig is. De bruid en bruidegom dansen evenwel zonder zakdoek, net zoals wanneer de bruid en bruidegom met de naaste familie dansen. Er zijn vele verscheidene dansen waarvan de bekendste de kroning van bruid en bruidegom tot koningin en koning is. Hierbij zitten ze allebei op een stoel, die nadien door de genodigden de lucht in wordt geheven en wordt rondgedragen. Achteraf kunnen er nog allerlei acts of dansen voor het royale paar worden opgevoerd. Typisch voor de joden van Oost-Europese origine is de klezmer muziek. Dit is harmonische muziek met vrolijke deuntjes en bijpassende Jiddische teksten. Met andere woorden onmisbaar op een bruiloft!

Meer informatie en verantwoording

Afbeeldingen

De afbeeldingen genummerd op volgorde van boven- tot onderaan de pagina:

  1. (bannerafbeelding) Mazel tov! Iwona Erskine-Kellie, CC BY 2.0 https://creativecommons.org/licenses/by/2.0, via Wikimedia Commons
  2. Verlovingsboek van Jakob Wyler en Robertine Bloch 1907, Brugg. LGJMS, CC BY-SA 4.0 https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0, via Wikimedia Commons
  3. Ketubah (huwelijkscontract). BD2412, Public domain, via Wikimedia Commons
  4. Het glas wordt gebroken. Brian Johnson, CC BY-SA 2.0 https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0, via Wikimedia Commons
  5. Choepa in een synagoge in Kaapstad, Zuid-Afrika, 1979. Hilt0nT, CC BY-SA 4.0 https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0, via Wikimedia Commons
  6. Huwelijksfeest. יעקב, CC BY-SA 3.0 https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0, via Wikimedia Commons

Artikelen en boeken

  • Broeckaert, B., Hove, I. Vanden, Branden, S. van den e.a., Grote rituelen in de wereldgodsdiensten, Davidsfonds Uitgeverij, Leuven, 2005. 
  • Kosofsky, S.M., The Book of Custums: A Complete Handbook for the Jewish Year, Harper, San Francisco, 2004. 

Webpagina's

Nieuwsberichten

Meer weten?

Blader door de rituelen

  1. Verjaardag

  2. Nieuwjaarsbrieven

  3. Chinees Nieuwjaar