Pasen

Vieren dat Jezus herrezen is

Pasen

Auteur: Histories

Op Pasen herdenken en vieren christenen de verrijzenis van Jezus. De oorsprong van dit feest ligt echter niet alleen in het christendom. Zo herdenkt de joodse gemeenschap met dit feest de tocht naar het Beloofde Land onder leiding van Mozes, na vierhonderd jaar slavernij in Egypte. Zij noemen het dan Pesach. Anderzijds heeft Pasen ook niet-religieuze wortels, omdat met dit feest ook de terugkeer van de lente gevierd werd. Omdat Pasen op de eerste zondag na de eerste volle maan van de lente gevierd wordt, valt het feest ieder jaar op een andere datum. Die ligt telkens tussen 22 maart en 25 april. Andere feestdagen zoals Hemelvaart en Pinksteren worden bepaald door de paasdatum en veranderen dus ieder jaar mee. 

Veertigdagentijd

Pasen wordt voorafgegaan door de veertigdagentijd, een periode waarin gelovigen vasten. De start van veertig dagen vasten begint bij Aswoensdag. Zondagen worden niet meegerekend in de vastentijd. De laatste week van de vastenperiode wordt de Goede Week genoemd. Tijdens deze week staan het lijden en de dood van Christus centraal.  

De Goede Week start met Palmzondag (zondag voor Pasen). Dat is de dag waarop Jezus zijn intrede in Jeruzalem deed. Op deze dag wordt het passieverhaal voor de eerste keer gelezen in de kerk. Op Witte Donderdag wordt het laatste avondmaal van Jezus en de apostelen herdacht en wordt Jezus door Judas verraden. Een symbolisch gebaar van deze viering is de voetwassing als teken van liefde en dienstbaarheid. De overgang van Witte Donderdag naar Goede Vrijdag wordt symbolisch zichtbaar door de kruisbeelden in de kerk weg te nemen of te bedekken. Op Goede Vrijdag stierf Christus aan het kruis. Christenen hebben nu nog steeds de gewoonte om op deze dag geen vlees te eten. Paaszaterdag of Stille Zaterdag is een dag van stilte tussen dood en opstanding. Op deze dag wordt de paaswake gehouden. Dat is een avondmis waarbij men de paaskaars aansteekt en die tevens ook het einde van de Goede Week betekent. 

Paasklokken

Om ervoor te zorgen dat kinderen op Paaszondag chocolade- en suikereieren kunnen rapen, vertrekken alle kerkklokken op Witte Donderdag naar Rome om er een voorraad eitjes in te slaan. Tijdens de Paasnacht worden de eieren afgeleverd in de huizen en tuinen, klaar om een dag later opgeraapt te worden. Vroeger werden gewone eieren in de akkers begraven, omdat gedacht werd dat zo de grond vruchtbaar zou worden. Hieruit vloeide het idee voort om een put te graven in de akker, waarin de eieren door de klokken konden worden gelegd. Vandaag is deze gewoonte echter al lang vergeten en worden de eieren gewoon in de tuin rondgestrooid. Jongeren associëren paaseieren nu vaak alleen nog met chocolade en zijn de ware betekenis achter dit christelijke feest vergeten. 

Paashaas vs. paaskonijn

De paashaas is kent verschillende verhalen van oorsprong. Ten eerste wordt de paashaas gezien als de protestantse tegenhanger van de katholieke paasklokken. Binnen het heidendom staat de haas symbool voor vruchtbaarheid. In het verleden dacht men dat de haas voordien een vogel was en eieren kon leggen. Kinderen gingen dan op zoek naar deze eieren. Verder kan de paashaas ook met het pachten verbonden worden. Boeren moesten hun heer rond Pasen jaarlijks betalen voor de grond die zij bewerkten en deden dat onder andere met eieren en hazen.

De traditie van een paashaas is overgewaaid uit Duitsland. Tijdens het einde van de 18de eeuw verscheen de paashaas in kinderboeken. Het ontstaan van dit idee kan worden gelinkt met de nieuwe ‘burgerlijke cultuur’ uit die periode. Deze ideologie toonde kinderen bepaalde basisprincipes zoals gehoorzaamheid en toewijding via prenten en afbeeldingen. Brave kinderen werden beloond door de paashaas, net zoals andere figuren dit ook uitbeelden zoals bijvoorbeeld sinterklaas. De verspreiding van deze prenten gebeurde over heel Europa via prentboeken en postkaarten. In Engelstalige landen werd het woord paashaas vervangen door paaskonijn. Dit gebeurde waarschijnlijk omdat Easter bunny (konijn) eenvoudiger uit te spreken is dan Easter hare (haas).  

Een paaskonijn

Een paasboom vol met paaseieren

Paaseieren en een paasboom

Voor kinderen hangt Pasen natuurlijk onlosmakelijk samen met paaseieren van chocolade of suiker rapen. Het ei symboliseert al eeuwenlang vruchtbaarheid en staat zo symbool voor het nieuwe leven dat in de lente terug opbloeit. Paaseieren zoeken is dus eigenlijk een magisch gebruik, waarmee men de levenskracht van de lente wilde opwekken. Verder is er ook een verband tussen de eieren en de vasten: tijdens de vasten mochten er geen eieren gegeten worden en op Pasen mocht dat voor het eerst wel weer. Ook eieren kleuren of beschilderen is een eeuwenoud gebruik dat in vele culturen voorkomt. Vroeger dacht men namelijk dat men zo de kracht in het ei kon activeren. 

In heel wat huizen is rond de paastijd een paasboom terug te vinden. Dat zijn takken van de forsythia of de krulhazelaar die versierd worden met linten en gekleurde eieren, die ook weer staan voor de dubbele levenssymboliek. De paasboom is afkomstig van Zuid-Duitsland en Oostenrijk, waar hij levensgroot was en met dwarslatten werd beslaan. Nadien werd hij ook versierd met eieren en linten. 

Paasbest tijdens de paasbrunch

Over iemand die zich piekfijn uitgedost heeft, wordt nog vandaag de dag nog steeds gezegd dat hij of zij op z’n paasbest is. Met deze uitdrukking wordt verwezen naar het feit dat op Pasen iedereen zijn beste kleren aantrok. Men wachtte toen namelijk op het begin van de lente om nieuwe kleren te gaan dragen. Nu schaffen mensen zich nieuwe kleren aan wanneer ze dat willen en is de link tussen de uitdrukking en het feest dus verloren gegaan. 

Hoewel Pasen vandaag niet altijd in zijn katholieke context wordt gevierd, bestaan er wel andere feesttradities rond deze tijd. Vaak komt familie samen om de kinderen paaseieren te laten rapen. Dit wordt meestal gevolgd door een Paasbrunch of een andere familiemaaltijd. Pasen brengt mensen ook vandaag nog samen, al is de religieuze context minder sterk aanwezig in de hedendaagse context.   

Meer informatie en verantwoording

Afbeeldingen

De afbeeldingen genummerd op volgorde van boven- tot onderaan de pagina:

  1. (bannerafbeelding) Bert Kaufmann from Roermond, Netherlands, CC BY-SA 2.0 https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0, via Wikimedia Commons
  2. Afbeelding van een konijn. Superbass, CC BY-SA 4.0 https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0, via Wikimedia Commons
  3. Paasboom. Kora27, CC BY-SA 4.0 https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0, via Wikimedia Commons
  4. Brunch. Rachel Park, 07-09-2017, via: https://unsplash.com/photos/hrlvr2ZlUNk

Artikelen en/of boeken

  • Bock, E., De jaarfeesten als kringloop door het jaar: Advent, Kerstmis, Driekoningen, Lijdenstijd, Pasen, Hemelvaart, Pinksteren, Johannes- en Michaelstijd, Christofoor, Zeist, 1990. 
  • Indesteege, L., 'Paasbomen', in: Limburgs Volkskundig Genootschap, Lapjesproef voor drie zussen, Concentra Media nv, Hasselt, 2004, p. 195-196. 
  • Indesteege, L., 'Paaseieren', in: Limburgs Volkskundig Genootschap, Lapjesproef voor drie zussen, Concentra Media nv, Hasselt, 2004, p. 197-198. 
  • Lauvrijs, B., Een jaar vol feesten. Oorsprong, geschiedenis en gebruiken van de belangrijkste jaarfeesten, Standaard Uitgeverij, Antwerpen, 2004, p. 123-168. 
  • Messaien L., Segers E. & Depauw L., Kwestie van konijnen, Davidsfonds/Infodok, Leuven, 2016. 
  • Steenbergen, F. van, Het landschap van het Rijk Gods: van Aswoensdag tot Pinksteren, Halewijn, Antwerpen, 2010. 

    Veer, J. van der, 'Eieren eten en naar de paasklokken luisteren', Traditie. Tijdschrift over alledaagse dingen, tradities en rituelen 11 (2005), 1, p. 26-31.