De Pelgrimstafel is een banket dat elk jaar voorzien wordt voor twaalf gasten. Hiermee wordt herinnerd aan het Laatste Avondmaal. Omdat de vasten dan nog niet helemaal voorbij is, worden er visgerechten geserveerd. Centraal op de tafel staat een Christusbeeld dat een episode voorstelt uit het passieverhaal en met boter wordt ingesmeerd. Aan boter werd tijdens de middeleeuwen een zuiverende werking toegeschreven.

De organisatie van de Pelgrimstafel is in handen van onze vzw. Dat is een raad van twaalf leden die het gasthuis beheert en zorg draagt voor de traditie. We krijgen daarbij steun van het Zorgbedrijf Antwerpen en diverse schenkers. Het huidige OCMW is eigenaar van het pand.

Naast de visgerechten wordt er ook kaas, chocolade, koffie, Antwerpse streekgerechten, wijn en bier geserveerd. Dit alles wordt geschonken door Antwerpse bedrijven. Een fijn weetje is dat er in de jaren 1920 ook exotisch fruit zoals bananen en ananassen aan het assortiment werd toegevoegd. Dat fruit kwam via de haven van Antwerpen België binnen en lokte toen veel bezoekers naar de Pelgrimstafel, die zich aan al die nieuwigheden wilden vergapen.

De oorsprong van de Pelgrimstafel is onzeker. Naar verluidt zou de traditie teruggaan tot de tweede helft van de 15de eeuw. Veel stichtingen hadden toen de gewoonte om een gratis maaltijd aan te bieden aan behoeftigen. Sommige organisaties beperkten het aantal tafelgenoten tot twaalf of dertien personen. Als verwijzing naar het Laatste Avondmaal werd het tijdstip voor deze symbolische maaltijd tijdens de Goede Week gekozen. In Antwerpen was het een officier van Filips II die het initiatief nam om een Pelgrimstafel te organiseren. 

Eigenlijk behandel ik Robert gewoon zoals mijn eigen zoon. Beide hebben inspraak in het gezinsleven, bijvoorbeeld in wat we eten. Ik hou daar rekening mee. Ik weet perfect wat ze graag tussen hun boterham hebben. En als er iemand jarig is, dan is het hier groot feest met ballonnen en vrienden die mee komen vieren.

Vroeger zochten reizigers of bedevaarders onderweg naar bedevaartsoorden zoals Rome of Loreto (in Italië) onderdak in Antwerpen om op krachten te komen, hun paarden te verzorgen en voorzieningen te treffen om de reis te vervolgen. Arme bedevaarders hadden weinig middelen om onderdak te regelen en waren aangewezen op liefdadigheid. In het Sint-Julianusgasthuis konden pelgrims op doortocht terecht voor kost en inwoon. Er werd hen kaas en brood aangeboden, samen met bier - want drinkbaar water was in die tijd niet voorhanden. 

De Loretanen namen begin 18e eeuw het beheer van het gasthuis over. Dit zorgde voor een verbetering van de materiële toestand en zij zorgden voor een rijkere tafeldekking van de Pelgrimstafel. Tussen 1796 en 1816 werd er geen Pelgrimstafel gedekt. Dit kwam door de Franse bezetting. Ook tijdens de twee wereldoorlogen werd geen Pelgrimstafel georganiseerd. In 1945 werd de traditie opnieuw opgepikt. In 1958 werd de kapel van het gasthuis gerestaureerd en werd de tafel opnieuw jaarlijks op Witte Donderdag gedekt, een traditie die plaatsheeft tot op de dag van vandaag.

In de 20e eeuw was het aantal pelgrims die in het gasthuis verbleven sterk afgenomen. Bedevaarten te voet waren immers in onbruik geraakt waardoor het verblijf in gasthuizen overbodig werd. In de jaren 1950 werd het gasthuis herbestemd en diende het als verblijf voor een dertigtal invalide vrouwen. Eind jaren 1980 werd het bejaardentehuis gesloten omdat het niet langer veilig en comfortabel genoeg was om bejaarden in te laten wonen. Vandaag is er opnieuw interesse in pelgrimstochten en in samenwerking met het Vlaams Compostelagenootschap wordt het gasthuis opnieuw ter beschikking gesteld aan pelgrims. Er werd een kamer in het gasthuis heringericht zodat er 4 pelgrims kunnen overnachten. In 2012 werd de kamer in gebruik genomen en sindsdien hebben een honderdtal pelgrims op doortocht naar diverse bedevaartsoorden in het gasthuis verbleven.

Het zijn twaalf bejaarde mannen die het niet al te breed hebben en wat vereenzaamd zijn. Via het Zorgbedrijf van de Stad Antwerpen worden de mensen voorgedragen. De symboliek wil dat het 12 mannen zijn, zodat het aantal duidelijk verwijst naar de twaalf apostelen. Dit maakt deel uit van de traditie en soms vinden mensen dit wat gecontesteerd maar we blijven trouw aan de christelijke traditie omdat het deel uitmaakt van onze achtergrond en geschiedenis. De plaatsing rond de tafel is ook zo georganiseerd zodat de link naar het Laatste Avondmaal meteen duidelijk is.

Elk jaar komen meer dan 1000 mensen kijken naar het tafereel. Vroeger trok het meer volk, in de jaren 1950 en 1960 bijvoorbeeld kwamen er zo’n 10.000 mensen kijken. We merken op dat er een aantal trouwe bezoekers zijn, de traditie wordt doorgegeven van grootouder op kleinkind. Verder zijn er ook bezoekers uit het buitenland die via het Compostelagenootschap of via de dienst toerisme de weg naar de Pelgrimstafel vinden. Opvallend veel Spaanse toeristen komen een kijkje nemen, hoogstwaarschijnlijk omdat het Sint-Julianusgasthuis en de traditie opgenomen zijn in een aantal Spaanse reisgidsen. Verder was het in de 19e eeuw ook een traditie om in de periode voor en de week na Pasen 7 kerken te bezoeken. De kapel van Sint-Julianus werd ook als een kerk beschouwd en kreeg toen ook veel bezoekers over de vloer.

De Pelgrimstafel is een belangrijk onderdeel van het Antwerpse erfgoed. Het gasthuis is één van de oudste gebouwen in de stad en de traditie zelf onderstreept de christelijke roots. Wij willen deze traditie dan ook bewaren en bekend maken bij een groot publiek.