Spelletjes vroeger en nu

Als kind speelde ik...

Spelletjes vroeger en nu

Auteur: Histories

Omdat er op school al lang genoeg wordt stilgezeten, wordt de pauze dikwijls aangegrepen om tal van spelletjes te spelen. Sommige spelletjes zijn vrij recent, terwijl anderen al eeuwen worden gespeeld, in alle mogelijke vormen en variaties. Hieronder hebben we een lijst met speelplaatsspelletjes gemaakt. Het spreekt voor zich dat die lijst niet volledig is. Van elk spelletje bestaan er bovendien vele verschillende variaties. Vroeger werden bepaalde spelletjes bijvoorbeeld op een andere manier gespeeld dan vandaag de dag en ook in verschillende scholen worden bepaalde spelletjes op een andere manier gespeeld. Toch zul je zien dat je waarschijnlijk wel één of meerdere van deze spelletjes kent van uit je eigen kindertijd.

Eeuwenoude spelletjes

Sommige spelletjes worden al eeuwenlang gespeeld en zijn nu nog populair. Van een aantal spelletjes weten we bijvoorbeeld dat ze al in het oude Egypte werden gespeeld. Dankzij het schilderij Kinderspelen (1560) van Pieter Bruegel de Oude hebben we ook een vrij goed zicht op de spelletjes die kinderen hier in de middeleeuwen speelden.  

Bikkelen

Bikkelen is een spel waarbij bikkels worden opgegooid en opgevangen. Er bestaan verschillende manieren waarop kan worden gebikkeld, maar bij elke manier is vooral coördinatie belangrijk. Een van de mogelijke manieren is dat de bikkels opgegooid en opgevangen worden op de rug van de hand. Vervolgens wordt hetzelfde gedaan maar dan met de handpalm. 

Jojoën

Iedereen heeft wel al eens met een jojo gespeeld en ook vandaag de dag wordt er nog steeds gejojood. Een jojo bestaat uit twee schijfjes die met elkaar zijn verbonden. Rond het midden is een touw gewikkeld dat aan het uiteinde een lusje heeft dat je over je vinger kunt schuiven. De bedoeling is de jojo zo lang mogelijk te laten af- en oprollen. Sommigen zijn daar zeer behendig in en voegen allerlei trucjes toe. Er zijn zelfs jojo-wedstrijden waar je die trucjes kunt tonen en erop beoordeeld wordt.

Hoepelen

Hoepelen zou reeds sinds de Klassieke Oudheid worden gedaan. Om te kunnen hoepelen heb je een hoepel of hoelahoep nodig. Een hoelahoep is een houten of een plastic cirkel die je ofwel over de grond kunt laten rollen ofwel om je middel kunt laten draaien. 

Bellen blazen

Dankzij een mengsel van water en zeep en een bellenblaasvorm kan iedereen bellen blazen. Een bellenblaasvorm kan zelf gemaakt worden met bijvoorbeeld ijzerdraad, maar bijvoorbeeld ook een tennisraket kan dienen als bellenblaasvorm. Het meest gekend zijn de kant-en-klare pulletjes waarin zowel een sopje zit als een plastic stokje met daarop een cirkel. 

Hinkelen

Vooraleer er kan worden gehinkeld, moet er eerst een hinkelbaan met krijt op de grond worden getekend. Een hinkelbaan bestaat uit genummerde vakjes en kan verschillende vormen aannemen. Wanneer de hinkelbaan klaar is, kan het hinkelen beginnen. Er wordt een houten blokje, een steek of een ander voorwerp op het eerste vakje gegooid. Het is de bedoeling om op één been op alle vakjes te springen, behalve op het vakje waarop het voorwerp ligt. Vervolgens wordt het voorwerp op het tweede vakje gegooid, enzovoort. 

Knikkeren

Knikkers of marbels zijn kleine of grotere balletjes bestaande uit hout, klei, steen, metaal of glas. Wanneer er wordt geknikkerd, zit er doorgaans één iemand neer met een mooie of grote knikker voor zich. Zo’n grote knikker wordt ook wel een ‘bolleket’ genoemd. Wie de knikker graag wil, moet hem met zijn of haar eigen - en meestal minder mooie - knikkers proberen raken. Wie als eerste de knikker raakt, wint de knikker en kan de nieuwe knikker in zijn of haar knikkerzak steken. 

Blindemannetje

Bij het spelen van blindemannetje wordt één kind geblinddoekt. Soms wordt het op die manier gespeeld dat het geblinddoekte kind iets of iemand moet zoeken, soms wordt het op die manier gespeeld dat het geblinddoekte kind moet raden wie er zich voor hem of haar bevindt. Vroeger was er nog een populaire variant: de geblinddoekte moest proberen iemand van de medespelers te grijpen, terwijl de anderen hem mochten duwen en plagen. 

Tollen

Er bestaan verschillende soorten tollen: zo bestaat er een priktollen, zweeftollen en bromtollen. De meest gekende tol is de priktol. De priktol wordt in beweging gebracht door de punt tussen de vingers rond te draaien of door een touw rond de tol te wikkelen en dat touw snel los te trekken. Het is de bedoeling dat de tol zo lang mogelijk blijft ronddraaien. Soms wordt geprobeerd de tol in beweging te houden door er tegen te slaan als hij dreigt stil te vallen.

Een lijst met spellen (die je misschien ook herkent)

In de loop der jaren zijn er natuurlijk ook nieuwe spellen bijgekomen. Als we naar de iets recentere geschiedenis van speelplaatsspelletjes kijken, komen we ook spellen tegen die bijna iedereen wel kent of eens gespeeld heeft. Sommigen voelen inmiddels alweer wat ‘verouderd’ aan, anderen worden nog steeds vol enthousiasme gespeeld.  

Meer informatie en verantwoording

Afbeeldingen en video's

De afbeeldingen genummerd op volgorde van boven- tot onderaan de pagina:

  1. (bannerafbeelding) Handjeklap. RODNAE Productions, 11-06-2021, via: https://www.pexels.com/nl-nl/foto/man-meisje-zitten-spelen-8298446/

Video's:

  1. Speelplaatsspelletjes van vroeger: Bikkelen. CO7, 27-01-2016, via: https://www.youtube.com/watch?v=vaPDsYOJD8g
  2. Jojo-kampioenen in Amsterdam (1970). Nederlands Instituut voor Beeld & Geluid, 22-01-2022, via: https://www.youtube.com/watch?v=oPBFywPPhvE
  3. Hoepelen maakt je hoofd lekker leeg. dePZC, 25-06-2012, via: https://www.youtube.com/watch?v=1UoDDTZWNwI
  4. Hoe werkt bellenblaas? | Vragen van Kinderen. Het Klokhuis, 18-08-2017, via: https://www.youtube.com/watch?v=tPEd9G0WdBM
  5. Speelplaatsspelletjes van vroeger: Hinkelen. CO7, 27-01-2016, via: https://youtu.be/h7TWl05N0uI
  6. Speelplaatsspelletjes van vroeger: Knikkeren. CO7, 27-01-2016, via: https://youtu.be/Po5OUj1NabU
  7. Speelplaatsspelletjes van vroeger: Blindemannetje. CO7, 27-01-2016, via: https://youtu.be/qpPA-HTuA6I
  8. Speelplaatsspelletjes van vroeger: Tollen. CO7, 27-01-2016, via: https://youtu.be/msPBhQl2ZUU

Artikelen en boeken

  • Augustyn, F.J., Dictionary of toys and games in American popular culture, Routledge, Londen, 2004. 
  • Drost, J., Het Nederlandsch kinderspel vóór de zeventiende eeuw, Nijhof, ’s-Gravenhage, 1914. 
  • Frost, J.L., A history of children's play and play environments: toward a contemporary child-saving movement, Taylor & Francis, Londen, 2010. 
  • Hirahara, N., Distinguished Asian American business leaders, Greenwood Publishing Group, Westport, 2003. 
  • Indesteege, L., 'Knikkeren', in: Limburgs Volkskundig Genootschap, Lapjesproef voor drie zussen, Concentra Media nv, Hasselt, 2004, p. 108. 
  • Janneke Van der Veer, ‘Knikkers & kauwgomballen. Over kindercultuur’, Het Alledaagse leven, tradities & trends in Nederland (2009), nr. 17, p.523-550. 
  • Newman, P., Daily life in the Middle Ages, McFarland, Jefferson, 2001. 
  • Sobey, E. en Sobey, W., The way toys work: the science behind the magic 8 ball, etch a sketch, boomerang, and more, Chicago Review Press, Chicago, 2008. 
  • Winston R., Boer, G. e.a., ‘Traditionele spelletjes’, in: Mensen, ANWB Media - Boeken & Gidsen, Den Haag, 2005, p. 198. 

Webpagina's

 

Meer weten?

Voor andere video's van CO7 met speelplaatsspelletjes, zie de afspeellijst op Youtube: